Projekt Odtworzenie prawidłowych stosunków wodnych na terenie rezerwatu Łężczok został dofinansowany z, w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013,
Priorytet V– Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych,
Działanie 5.1. – Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej
Konkurs 5.1.1 (nr ref. Konkursu 5/2009) – Ochrona gatunków i siedlisk in situ

Numery umów:

• z CKPŚ: POIS.05.01.00-00-200/09-00 z dn. 31.01.2011 r.
• z NFOŚiGW: 34/2011/Wn12/OP-PO-PS/D z dn. 17.02.2011 r.

Wartość projektu:

• 3 755 640,80 zł - wartość kosztów kwalifikowanych zrealizowana
• 3 192 294,66 zł - wartość dofinansowania zrealizowana EFRR
• 85% - procent dofinansowania zrealizowany

W ramach realizacji projektu wykonano:

• 3 728 mb - łączna długość naprawionych grobli
• 6 szt. - ilość wymienionych urządzeń hydrotechnicznych - mnichów
• 12 szt. - ilość wybudowanych wysp
• 1 950 m² - powierzchnia wybudowanych wysp
• 1 szt. - ilość wybudowanych wież (platform) widokowych

Zakładane cele projektu i efekty

Głównym celem projektu było odtworzenie prawidłowych stosunków wodnych na terenie rezerwatu przyrody Łężczok zmienionych w wyniku osuszenia stawów w 2009 roku, z których ze względów bezpieczeństwa należało spuścić wodę. Celami szczegółowymi były: naprawa przeciekających grobli, pogłębienie poprzez odmulenie mis stawowych, budowa 12-tu wysp z nadmiaru namułu oraz budowa platformy widokowej w celu kanalizowania ruchu turystycznego na terenie rezerwatu.

Projekt zrealizowano zgodnie z założeniami. Realizacja celów szczegółowych umożliwiła ponowne napełnienie stawów wodą w wyniku czego przywrócono pierwotny, będący przedmiotem ochrony, stan siedlisk przyrodniczych oraz skanalizowano ruch turystyczny.

Realizacja projektu przyczyniła się do ochrony obszarów wodno-błotnych – siedlisk wielu cennych roślin, zwierząt i zbiorowisk na powierzchni 152 ha, całość w obrębie obszaru chronionego NATURA 2000. W ramach projektu naprawiono 3 728 mb grobli stawowych, wymieniono 6 urządzeń hydrotechnicznych (mnichów), wybudowano 12 nowych wysp o łącznej powierzchni 1 950 m² oraz wybudowano drewnianą platformę widokową do obserwacji przyrodniczych dostępną także dla osób niepełnosprawnych. Najistotniejszym „niemierzalnym" efektem ekologicznym jest uratowanie największego i najcenniejszego z powodu bioróżnorodności rezerwatu przyrody województwa śląskiego, leżącego u stóp Bramy Morawskiej i pełniącego przez to bardzo ważną rolę przyrodniczą na skalę globalną, a nie tylko regionalną.

Efekty ekologiczne osiągnięte poprzez realizację przedsięwzięcia:

Zadanie 1 (pkt. II.1. HRP) – Remont stawu Babiczak Północny

W ramach zadania naprawiono uszkodzoną, przeciekającą groblę czołową (piętrzącą) na długości 700 mb. W doborze technologii wzięto pod uwagę nie tylko zabezpieczenie przed infiltracją wody, ale i również penetracją gryzoni (piżmaków i bobrów). Wymieniono zużyte budowle hydrotechniczne: mnich zasilający oraz mnich spustowo-piętrzący. Z misy stawowej usunięto nadmiar namułu oraz odtworzono denne rowy spustowe. Z pozyskanego w ten sposób materiału uformowano groble oraz 4 wyspy o łącznej powierzchni nadwodnej 650 m².

Dzięki zrealizowaniu tego zadania umożliwiono piętrzenie wody w stawie o powierzchni 46 ha przywracając w ten sposób miejsce występowania rzadkich, chronionych zbiorowisk roślinności higrofilnej oraz miejsce schronienia i lęgów ptactwa wodnego. Dzięki budowie wysp zwiększono tereny lęgowe ptaków, a specjalna konstrukcja wysp przysporzyła nowych gatunków – po raz pierwszy stwierdzono lęgi rybitwy rzecznej i sieweczki rzecznej. Pierwszej wiosny po zakończonym remoncie w stawie obficie pojawiła się salwinia pływająca oraz kotewka orzech wodny.

Remont stawu umożliwi w przyszłości prowadzenie w nim ekstensywnej gospodarki rybackiej, która jest elementem czynnej ochrony rezerwatu oraz zapobiega eutrofizacji zbiorników wodnych.

Zadanie 2 (pkt. II.2. HRP) – Remont stawu Salm Duży

W ramach zadania naprawiono uszkodzone, przeciekające groble na łącznej długości 2 005 mb. W doborze technologii wzięto pod uwagę nie tylko zabezpieczenie przed infiltracją wody, ale i również penetracją gryzoni (piżmaków i bobrów). Wymieniono zużytą budowlę hydrotechniczną - mnich spustowo-piętrzący. Z misy stawowej usunięto nadmiar namułu oraz odtworzono denne rowy spustowe. Z pozyskanego w ten sposób materiału uformowano groble oraz 8 wysp o łącznej powierzchni nadwodnej 1 300 m².

Dzięki zrealizowaniu tego zadania umożliwiono piętrzenie wody w stawie o powierzchni 91 ha przywracając w ten sposób miejsce występowania rzadkich, chronionych zbiorowisk roślinności higrofilnej oraz miejsce schronienia i lęgów ptactwa wodnego. Dzięki budowie wysp zwiększono tereny lęgowe ptaków.

Realizacja tego zadania umożliwi w przyszłości ekstensywną hodowlę ryb w wyremontowanym stawie. Prowadzenie gospodarki rybackiej powstrzymuje eutrofizację stawu, dlatego jest działaniem z zakresu ochrony czynnej rezerwatu przyrody.

Zadanie 3 (pkt. II.3. HRP) – Remont stawu Salm Mały

W ramach zadania naprawiono uszkodzoną, przeciekającą groblę czołowo - działową (piętrzącą) na długości 1 023 mb. W doborze technologii wzięto pod uwagę nie tylko zabezpieczenie przed infiltracją wody, ale i również penetracją gryzoni (piżmaków i bobrów). Wymieniono zużyte budowle hydrotechniczne: mnich zasilający, mnich spustowo-piętrzący oraz mnich burzowy - bezpieczeństwa. Z misy stawowej usunięto nadmiar namułu oraz odtworzono denne rowy spustowe. Z pozyskanego w ten sposób materiału uformowano groble.

Dzięki zrealizowaniu tego zadania umożliwiono piętrzenie wody w stawie o powierzchni 15 ha przywracając w ten sposób miejsce występowania rzadkich, chronionych zbiorowisk roślinności higrofilnej oraz miejsce schronienia i lęgów ptactwa wodnego. Ten zbiornik wodny nie jest wykorzystywany dla gospodarki rybackiej lecz jest w około 90% porośnięty roślinnością szuwarową, w związku z czym pełni ważną rolę jako miejsce lęgowe ptactwa wodnego.

Z uwagi na „paciorkowy" układ stawów Salm Mały i Salm Duży, remont stawu Salm Mały był warunkiem piętrzenia wody w niżej położonym stawie Salm Duży.

Zadanie 4 (pkt. II.4. HRP) – Budowa platformy widokowej

W ramach zadania wybudowano drewnianą platformę widokową do obserwacji przyrodniczych, w szczególności ornitologicznych. Wieżę zlokalizowano w południowo-wschodnim narożniku stawu Salm Duży, około 20 m w głąb stawu, kilka metrów nad poziomem lustra wody. Platformę zaopatrzono w podjazd udostępniający ją dla osób niepełnosprawnych ruchowo.

Dzięki zrealizowaniu tego zadania skanalizowano ruch turystyczny w rezerwacie przyrody ograniczając penetrację ludzi w miejscach lęgowych ptactwa wodnego.

Zadanie 5 (pkt. III.2. HRP) – Druk materiałów informacyjno-promocyjno-edukacyjnych

W ramach zadania opracowano przy współudziale przedstawicieli nauki, wydrukowano oraz rozpowszechniono obficie ilustrowany informator (album) pod tytułem „Rezerwat Łężczok – perła śląskiej przyrody" o objętości 150 stron, w nakładzie 2 000 szt. oraz broszurę informacyjną o takim samym nakładzie, stanowiącą skrót albumu.

Materiały informacyjne rozprowadzono nieodpłatnie do okolicznych bibliotek, szkół, oddziałów PTTK oraz pozarządowych organizacji ekologicznych. Wydawnictwa propagują wartości historyczne, kulturowe oraz przyrodnicze rezerwatu przyrody podkreślając rolę funduszy unijnych w ratowaniu rezerwatu przed nieodwracalną deprecjacją.

Do pobrania: Broszura "Rezerwat Łężczok - perła śląskiej przyrody"

***

Przywrócenie właściwego stanu ekosystemów w rezerwacie polegało na umożliwieniu piętrzenia wody w zbiornikach (stawach), które stanowią miejsce występowania zbiorowisk roślinnych charakterystycznych dla obszarów wodno-błotnych (przybrzeżnych i otwartej toni). Przed przystąpieniem do realizacji projektu stawy pozostawały bez wody (osuszone ze względów bezpieczeństwa). Niepodjęcie działań skutkowałoby szybkim procesem lądowienia i zalesienia stawów.

Na dzień sporządzenia wniosku o płatność końcową efekt został osiągnięty – wszystkie stawy o łącznej powierzchni zostały napełnione wodą, a więc utracone w wyniku osuszenia stawów ekosystemy zostały przywrócone.