Nadleśnictwo Rudy Raciborskie z radością włączyło się w inicjatywę oddolną pn. „Dachy nad głowami – EkoPrzystanie w Rudach”, której celem jest poprawa warunków bytowania dzikich zwierząt w naszej okolicy. W dobie urbanizacji i zmian klimatycznych szczególnie ważne staje się tworzenie bezpiecznych miejsc dla ptaków, nietoperzy, jeży, wiewiórek oraz owadów zapylających. Dzięki wspólnemu zaangażowaniu mieszkańców, organizatorów oraz partnerów projektu, w Rudach powstała sieć budek, domków i hoteli – małych schronień, które stają się prawdziwymi eko-przystaniami dla lokalnej fauny.

Zapraszamy do zapoznania się z materiałem edukacyjnym, w którym prezentujemy poszczególne rozwiązania, ich rolę w przyrodzie oraz praktyczne wskazówki, jak każdy z nas może pomóc dzikim zwierzętom w swoim otoczeniu.

Dachy nad głowami – EkoPrzystanie w Rudach

W dobie postępującej urbanizacji i zmian klimatycznych, lokalna fauna coraz częściej traci swoje naturalne siedliska. Wychodząc naprzeciw tym wyzwaniom, w naszej miejscowości realizujemy inicjatywę „Dachy nad głowami – EkoPrzystanie”, której celem jest poprawa warunków bytowania dla dzikich zwierząt poprzez montaż specjalistycznych domków, budek i hoteli. To także szansa na budowanie świadomości ekologicznej i bliskości z naturą.

Budki lęgowe dla ptaków

Ptaki są nie tylko ozdobą naszego krajobrazu, ale też ważnymi sprzymierzeńcami w walce ze szkodnikami. Coraz trudniej jednak znaleźć im miejsca do gniazdowania. Budki lęgowe dają im bezpieczną przestrzeń do wychowywania młodych, szczególnie w środowisku miejskim i wiejskim, gdzie stare dziuplaste drzewa są coraz rzadsze.

Pamiętaj! Każdy gatunek ptaka ma swoje preferencje – różnią się wielkością otworu wlotowego czy umiejscowieniem budki.

W ramach naszej inicjatywy zamontowaliśmy 10 budek lęgowych typu A - głównie dla sikorek (bogatka, modraszka, sosnówka, czubatka), wróbli, mazurków, pleszek, muchołówek (żałobna, biało szyja) i kowalików, a rzadziej dla krętogłowów.

Sikorki i inne małe ptaki – jak je wspierać?

 Opis gatunku i ich zwyczajów

Sikorki (np. bogatka, modraszka) to jedne z najczęściej spotykanych ptaków w naszych ogrodach, parkach i lasach. Są niezwykle ruchliwe, towarzyskie i pożyteczne – żywią się owadami i ich larwami, pomagając w naturalnej ochronie roślin. Zimą chętnie odwiedzają karmniki, a wiosną poszukują bezpiecznych miejsc do założenia gniazda.

Mają silnie rozwinięty instynkt terytorialny – chętnie zasiedlają budki lęgowe, które stanowią dla nich alternatywę dla naturalnych dziupli.

Porady, jak pomagać sikorkom

• Zawieś budkę lęgową – najlepiej na drzewie, ścianie budynku lub ogrodzeniu, z dala od hałasu i drapieżników.
• Dokarmiaj zimą – nasiona słonecznika, orzechy, kule tłuszczowe (bez siatki!) to idealne zimowe pożywienie.
• Nie koś trawnika zbyt wcześnie wiosną – to siedlisko owadów, które są pokarmem dla ptaków.
• Unikaj chemii ogrodowej – pestycydy niszczą źródło pożywienia i mogą zatruwać ptaki.

Instrukcje montażu budki lęgowej dla sikorek

Typ budki: tzw. typ A

Miejsce montażu:

• Wysokość: 2–4 metry nad ziemią
• Kierunek: najlepiej wschód lub południowy wschód
• Cień i spokój – unikaj pełnego słońca i głośnych miejsc

Czyszczenie: raz w roku (jesienią), usuwając stare gniazdo i ewentualne pasożyty

Co zrobić, jeśli znajdziesz ranną sikorkę lub podobnego ptaka?

1. Zabezpiecz ptaka – delikatnie umieść go w kartonowym pudełku z otworami wentylacyjnymi. Dno wyłóż miękkim materiałem (np. ręcznikiem papierowym).
2. Nie karm i nie poić na siłę! Można postawić niewielki pojemnik z wodą.
3. Zachowaj ciszę i spokój – stres może pogorszyć stan ptaka.
4. Skontaktuj się z ośrodkiem rehabilitacji dzikich zwierząt – znajdziesz go w internecie wpisując: „ranny ptak + nazwa województwa”.
5. W sytuacji kryzysowej – zadzwoń do najbliższego lekarza weterynarii lub Straży Miejskiej (w wielu miastach współpracują z ośrodkami pomocy dzikim zwierzętom).

Schronienia dla nietoperzy

Nietoperze to nocni łowcy komarów i innych owadów. W Polsce są pod ścisłą ochroną. Ich liczba jednak maleje z powodu wycinki drzew, remontów budynków i braku bezpiecznych kryjówek. Specjalne schrony montowane na drzewach lub elewacjach pomagają im przetrwać i rozmnażać się. Dzięki naszej inicjatywie na terenie Rud zamontowaliśmy 10 szt. budek dla nietoperzy.

Nietoperze – nocni strażnicy naszych ogrodów

Opis gatunku i ich zwyczajów

Nietoperze to jedyne ssaki zdolne do aktywnego lotu. W Polsce występuje 28 gatunków, wszystkie są objęte ścisłą ochroną gatunkową. Prowadzą nocny tryb życia – za pomocą echolokacji lokalizują owady, którymi się żywią (m.in. komary, ćmy, muchówki). Jeden nietoperz potrafi zjeść nawet 2 tysiące komarów w ciągu jednej nocy!

Zimę spędzają w stanie hibernacji – szukają wtedy chłodnych, spokojnych i wilgotnych miejsc, takich jak piwnice, jaskinie, strychy czy szczeliny skalne.

Porady, jak pomagać nietoperzom

• Zawieś budkę (schron) dla nietoperzy – najlepiej na drzewie lub budynku, w miejscu osłoniętym od wiatru.
• Nie niszcz starych budynków i strychów bez sprawdzenia, czy nie są siedliskiem nietoperzy.
• Unikaj sztucznego oświetlenia w pobliżu miejsc, gdzie mogą przebywać.
• Zachowuj drzewa z dziuplami i szczelinami – to ich naturalne schronienia.
• Nie stosuj chemii owadobójczej – ogranicza ich bazę pokarmową i zatruwa organizmy.

Instrukcje montażu budki (schronu) dla nietoperzy

Typ budki: szczelinowa, bez otworu wlotowego z przodu – nietoperze wlatują od dołu

Miejsce montażu:

• Wysokość: minimum 3–4 metry nad ziemią
• Lokalizacja: drzewa (np. dąb, buk) lub ściany budynków (np. strychy, szopy)
• Strona świata: najlepiej południowa lub południowo-wschodnia (dobre nagrzewanie)
• Osłonięte od wiatru i nieoświetlone nocą

Nie otwieraj i nie zaglądaj do środka! Nietoperze są bardzo wrażliwe na niepokojenie.

Co zrobić, jeśli znajdziesz rannego nietoperza?

1. Nie dotykaj go gołymi rękami! Użyj rękawiczek lub materiału – nietoperz może ugryźć w obronie.
2. Umieść go w kartonowym pudełku (z otworami wentylacyjnymi), wyłożonym papierem lub szmatką. Zamknij pudełko.
3. Nie karm i nie podawaj wody na siłę. Jeśli to możliwe, umieść w pudełku płaskie naczynie z wodą.
4. Zabezpiecz miejsce znalezienia – inne osobniki mogą nadal tam być (np. kolonia na strychu).
5. Skontaktuj się z ośrodkiem rehabilitacji dzikich zwierząt specjalizującym się w nietoperzach – najlepiej wyszukać lokalny kontakt przez stronę: www.nietoperze.pl lub salamandra.org.pl
6. Nie wypuszczaj nietoperza na zewnątrz samodzielnie! Osłabiony osobnik nie przeżyje.

Domki dla wiewiórek

Wiewiórki najchętniej tworzą gniazda w formie kuli lub korzystają z gotowych dziupli ale z uwagi na ograniczony dostęp do naturalnych siedlisk, warto oferować im gotowe domki. Zapewniają one schronienie w czasie niepogody oraz miejsce do wychowania młodych. Dzięki naszej inicjatywie na terenie Rud zamontowaliśmy 10 szt. budek dla wiewiórek.

Dzięki takim domkom chronimy również ich potomstwo przed drapieżnikami i trudnymi warunkami atmosferycznymi.

Wiewiórki – akrobatki lasów i parków

Opis gatunku i ich zwyczajów

W Polsce najczęściej spotykamy wiewiórkę pospolitą. To zwinny, dzienny ssak zamieszkujący lasy, parki i ogrody. Wiewiórki budują gniazda wysoko na drzewach lub zajmują opuszczone dziuple. Żywią się głównie nasionami drzew, orzechami, owocami, a czasem jajami ptaków i owadami.

Aktywnie gromadzą zapasy na zimę, chowając jedzenie w różnych miejscach. Wiewiórki nie zapadają w typową hibernację – w zimne dni ograniczają aktywność, ale budzą się, by uzupełnić zapasy.

Porady, jak pomagać wiewiórkom

• Zawieś budkę gniazdową – zapewnia schronienie i miejsce do wychowywania młodych.
• Zostaw drzewa dziuplaste i stare pnie – to naturalne siedliska wiewiórek.
• Nie ścinaj drzew w sezonie lęgowym (marzec–lipiec) – mogą zawierać gniazda.
• Nie karm słodyczami czy pieczywem – jeśli chcesz dokarmiać, podawaj orzechy laskowe, włoskie, nasiona słonecznika.
• Zachowuj ciszę i dystans – wiewiórki są ciekawskie, ale łatwo się stresują.

Instrukcje montażu budki lęgowej dla wiewiórek

Typ budki: skrzynkowa z trzema otworami – dla bezpieczeństwa i szybkiej ewakuacji

Wnętrze: można wyłożyć suchymi liśćmi lub trocinami

Miejsce montażu:

• Wysokość: 4–6 metrów nad ziemią
• Miejsce: solidna gałąź lub pień drzewa (np. dąb, buk, sosna)
• Strona świata: dowolna, ważne, by było osłonięte od wiatru
• Dobrze, by w pobliżu znajdowały się drzewa z koronami tworzącymi połączenia – ułatwia to poruszanie się

Konserwacja: nie ingeruj w budkę w sezonie lęgowym; można ją oczyścić późną jesienią

Co zrobić, jeśli znajdziesz ranną wiewiórkę lub młode?

1. Oceń sytuację z dystansu. Młoda wiewiórka nie zawsze potrzebuje pomocy – matki często zostawiają młode same na czas szukania pokarmu.
2. Jeśli wiewiórka jest ranna, wychłodzona lub nie reaguje:
   – użyj rękawic lub ręcznika, by ją bezpiecznie przenieść
   – umieść ją w kartonie wyłożonym miękkim materiałem
   – zapewnij ciepło (np. butelka z ciepłą wodą w materiale)
3. Nie karm mlekiem! W przypadku młodych – nie podawaj pokarmu bez konsultacji z fachowcem.
4. Skontaktuj się z ośrodkiem rehabilitacji dzikich zwierząt – znajdziesz je wpisując „ratunek dzikie zwierzęta + województwo” lub korzystając ze stron:
   • dzikiezycie.pl/pomoc
   • salamandra.org.pl

Nie próbuj odchowywać młodej wiewiórki samodzielnie – wymaga specjalistycznej opieki.

Domki dla jeży

Jeże to sprzymierzeńcy ogrodników – zjadają ślimaki, larwy i inne szkodniki. Niestety coraz trudniej znaleźć im bezpieczne miejsce na zimowy sen. Domki dla jeży, umieszczone w ustronnym, zacisznym miejscu, pomagają im bezpiecznie przetrwać chłodniejsze miesiące. W ramach naszej inicjatywy „Dachy nad głowami – ekoprzystanie w Rudach” do przestrzeni publicznej Rud trafiło 11 domków.

Jeże – nocni ogrodnicy i przyjaciele człowieka

Opis gatunku i ich zwyczajów

Jeż europejski to sympatyczny, kolczasty ssak prowadzący nocny tryb życia. Występuje powszechnie w Polsce – można go spotkać w ogrodach, parkach i lasach. Żywi się owadami, dżdżownicami, ślimakami, larwami i padliną – dlatego jest naturalnym sprzymierzeńcem ogrodników.

Na zimę zapada w hibernację – szuka wtedy spokojnych, suchych i dobrze osłoniętych miejsc. Niestety, coraz częściej ginie pod kołami samochodów, w wyniku koszenia trawników lub w pułapkach (np. studzienkach, ogrodzeniach bez przejść).

Porady, jak pomagać jeżom

• Nie sprzątaj ogrodu zbyt dokładnie – zostaw sterty liści, gałęzi i zakamarki, które mogą służyć za schronienie.
• Ogranicz koszenie – szczególnie wieczorami i w miejscach, gdzie mogą spać jeże.
• Zrób przejścia w ogrodzeniu – otwór 13 × 13 cm pozwoli jeżom swobodnie się przemieszczać między posesjami.
• Nie używaj trutek na ślimaki – mogą zatruwać jeże.
• Zostaw miseczkę z wodą w czasie upałów (nie mleko!).
• Zainstaluj domek dla jeża – pomoże mu bezpiecznie przezimować.

Instrukcje  wyposażenia i montażu domku dla jeża

Domek dla jeża można wyłożyć wewnątrz suchymi liśćmi, słomą lub sianem
Dach: najlepiej zdejmowany lub otwierany – ułatwia czyszczenie po sezonie

Miejsce montażu:

• W zacisznym, osłoniętym miejscu (np. pod krzewem lub żywopłotem)
• Na suchym podłożu, najlepiej podsypanym liśćmi lub trocinami
• Przykryj domek gałęziami i liśćmi dla lepszego kamuflażu

Domek można wystawić cały rok – służy jako schronienie zarówno latem, jak i w czasie zimowej hibernacji.

Co zrobić, jeśli znajdziesz rannego lub osłabionego jeża?

1. Zabezpiecz jeża – delikatnie umieść go w kartonowym pudle z ręcznikiem lub gazetami. Zamknij wieko i zapewnij wentylację.
2. Zapewnij ciepło – jeśli jeż jest wychłodzony, podłóż butelkę z ciepłą wodą owiniętą w materiał (nie bezpośrednio!).
3. Nie podawaj mleka! Można podać trochę wody. Pożywienie tylko w porozumieniu z weterynarzem.
4. Obserwuj, czy nie jest ranny – zwróć uwagę na widoczne urazy, krew, trudności w poruszaniu się, pasożyty.
5. Skontaktuj się z ośrodkiem rehabilitacji dzikich zwierząt – najlepiej jak najszybciej przekazać jeża w profesjonalne ręce.

W sytuacjach nagłych – skontaktuj się z lokalną lecznicą weterynaryjną.

Hotele dla owadów zapylających

Pszczoły, trzmiele i dzikie murarki są niezbędne do zapylania roślin. Niestety, masowe stosowanie chemii i niszczenie ich naturalnych siedlisk prowadzi do drastycznego spadku ich populacji. Hotele dla owadów oferują bezpieczne miejsca do składania jaj, hibernacji i ochrony przed drapieżnikami. Dzięki inicjatywie na terenie Rud zostało zamieszczonych łącznie 8 szt. hoteli dla owadów pożytecznych i trzmieli.

Owady zapylające – cisi bohaterowie przyrody

Opis gatunku i ich zwyczajów

Owady zapylające to grupa niezwykle ważnych gatunków – obejmuje m.in. pszczoły miodne, pszczoły dziko żyjące (np. murarki, lepiarki), trzmiele, motyle i muchówki. To właśnie dzięki nim rośliny owadopylne – w tym warzywa i owoce – mogą owocować.

W przeciwieństwie do pszczoły miodnej, większość dzikich zapylaczy to samotniki – nie tworzą uli, nie produkują miodu i nie żądlą, ale są równie (a często bardziej!) skuteczne w zapylaniu. Potrzebują jednak odpowiednich warunków do życia – naturalnych siedlisk i dostępu do nektaru oraz pyłku.

Porady, jak pomagać owadom zapylającym

• Siej łąki kwietne i sadź rośliny nektarodajne koniecznie z gatunków rodzimych – pozwól roślinom zakwitnąć.
• Zrezygnuj z chemii ogrodowej (pestycydy i herbicydy są toksyczne dla zapylaczy).
• Zostaw fragmenty ogrodu „dzikie” – nieprzekopana ziemia i suche łodygi to miejsca gniazdowania.

Inicjatywa oddolna pn. „Dachy nad głowami – ekoPrzystanie
w Rudach”, otrzymała dofinansowanie w ramach przedsięwzięcia „EKOLIDERKI – wzmocnienie procesu sprawiedliwej transformacji Śląska”, realizowanego przez Regionalną Izbę Przemysłowo–Handlową w Gliwicach w partnerstwie z Instytutem ADN sp. z o.o. sp. k., ze środków Funduszy Europejskich dla Śląskiego 2021–2027 (Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji).